Otizm Dünyası
(Otistik bir oğlu olan anne-babanın “Dada Titi Tusin” çocuklarının öğretmenlerine gönderdikleri yazılardan alınmıştır.)
Otizm Dünyası
Otistik Çocuklarla Çalışan Öğretmen Arkadaşlarıma ve Ailelere(3)
OTİSTİK ÇOCUKLARLA ÇALIŞAN ÖĞRETMEN ARKADAŞLARIMA VE AİLELERE (3)
İyi Davranışlar Kazandırmak
Çocuk büyütürken onları azarlamamak bizim için zordur. Bazen tehlikelerden kendilerini korumaları için onları uyarmak zorundayız. Otistik çocukların iletişim ve sosyal gelişim sorunları vardır. Kelimelerin anlamlarını, toplundaki neden-sonuç ilişkisini anlayamazlar. Onların duyumlarına göre davranışlarını değiştirmeleri çok zordur. İyi derecede konuşma diliyle iletişim kuran otistik çocukta bile bu böyledir. Yetiştirmek için bize göre iyi davranışlar kazandırmak gereklidir.
Dünyamızda çok fazla “Bunu yapma” kelimeleri vardır
“Sen beni hiç anlamıyorsun.” (×) “Hiç yapmadığını söyledin”(×)
Üsttekilerde olduğu gibi söylemek istiyoruz. Burada ilk olarak, otistik çocuğun ne anlayıp ne anlayamayacağını düşünmelisiniz. Eğer otistik bir çocuk “üzgünüm,” veya “artık bunu yapmayacağım,” diyorsa bu diyorsa, bu kelimeleri bu durumdan kaçmak için kullanıyor demektir. Demek istediğim kelimeler sadece kendilerini saklamak için birer araçtır. Dil sayesinde sosyal bağlarla sarmalanmış bir dünyada yaşıyoruz. Doğuştan kavramları anlama zorluğu çeken çocukların bunu yapması beklenemez. Otistik çocuklar sözlü dili kendi zihinlerinde görsel dile çevirerek sesleri anlarlar. Otistik çocuklar yüksek sesten son derece rahatsız olabilirler. Bir düşünsenize, “bunu yapma”, yanlış yol”, “X” gibi dönütleri tekrar tekrar gözünüzün önüne getiriyorsunuz, hem de gürültülü bir sesle. Otistik çocukları sadece ölümcül bir kazayı önlemek veya ahlaki bir yasaklama durumunda yüksek sesle uyarabilirsiniz. Nadir durumlarda yüksek sesle uyarmak onların anlamaları için etkili olacaktır.
Otistik çocuklara somut örnekler vermeliyiz ve sonra bir şeyler elde ettiklerinde onları kutlamalıyız. Dada okuluna 45 dakika yürüyerek ulaşıyor. Yolda kanal ilgisini çeker ve sık sık kanalın içine iner. Ona “kanaldan dışarı çık” deriz, “kanalın içine inme” demeyiz. Dada kanaldan çıktığında hemen onu kutlarız. Kanalın içine inmek gibi yanlış bir davranış sergileyen otistik bir çocuğa sert bir tepki vermek iyi olmaz.Tehlike yoksa sakince gözünüzle onu takip edebilir ve uygun bir zamanlamayla, “kanaldan dışarı çık,” diyebiliriz. Otistik çocukların sağdan mı, yoksa soldan mı yürüyeceklerini bilmeleri zordur. Ona “soldan yürüme,” demeyiz, “sağdan yürü,” deriz. Eğer Dada sağ tarafa geçerse onu kutlarız; “sağdan yürüyebiliyorsun, seninle gurur duyuyoruz,” deriz. Bazen Dada dış dünyanın hareketliliğini önlemek için bizim giysilerimizi veya havlularımızı boynuna dolar veya giyer. Bu Dada’yı rahatlatır. Dada’yı ara sıra onları çıkarttığında kutlarız, “Dada, onun altında görebiliyorsun. Bu seni mutlu ediyor değil mi?” . Dada yavaş yavaş onları çıkarabiliyor.
İyi Davranışta Bulunmak
Dada’ya olumsuzdan olumluya giden kelimeleri yeni gösterdik. Size onu överek nasıl kuvvetlendirdiğimizi gösterelim. Başlangıçta, onu düzenli olarak iyi davranış gösterdiğinde övmelisiniz ve daha sonraları, eğer otistik çocuk kanala inmeyi bıraktıysa, sağ taraftan yürüyorsa, bu gibi olumlu davranışları gösterdiğinde övmeyi bırakabilirsiniz. Spor antrenörleri bu tekniği kullanır. İlk zamanlar bir çok hata yapabilirsiniz. Eğer doğru zamanlamayla överseniz başarılı olursunuz, kendinizi iyi hissedersiniz ve başarıya tekrar ulaşırsınız. Başarı kazanabilmenize, antrenörünüzün sizi övmesine rağmen kendinizi garip hissedebilirsiniz. Öte taraftan eğer otistik bir çocuk öncekinde daha fazla hata yapsa bile, onu tekrar övebilirsiniz.
Neyi Kuvvetlendirebiliyorsunuz?
Mesela Matematik dersinde otistik çocuk “ben matematik yapmam,” dedi ve siz de ona uydunuz ve sonra beraber kağıttan bir ev yaptınız. Kağıt ev çok güzel oldu ve bunun için onu övdünüz. “Onu sen yaptın, bu harika oldu”. Bu yöntem yanlıştır, çünkü siz onun kaçış davranışını övmüş olursunuz. Otistik bir çocuk için günlük etkinliklerini düzenli olarak yapması çok önemlidir. Okuldaki faaliyet zamanı belirlenmiştir. Eğer zaman çizelgesinin içeriğini değiştirirseniz, otistik çocuk günlük yaşam faaliyetlerini belirleyemeyecektir.
O halde bunu nasıl yapmalıyız?
1- Odayı değiştirmeye çalışmak
2- Konuların miktarını azaltmaya çalışmak
3- Konunun niteliğini değiştirmeye çalışmak vb. gibi.
Otistik çocuklara dersten kaçmamalarını söylemek zorundasınız. Eğer otistik çocuklar bunu yapabilirlerse, onları övebilir ve sonra kağıttan ev yapmalarına izin verebilirsiniz.
İyi Davranış Geliştirmek
Eğer otistik çocuk iyi davranışa sahipse o anda onu hemen övebilirsiniz. Eğer sorun davranış ise, aynı şekilde yapabilirsiniz, söylendiği gibi. Eğer otistik çocukta istemediğiniz bir davranış varsa, bu istediğiniz davranışı kazandırabilirsiniz. Sonuçta otistik çocuklar sorunlu davranış sıklığını azaltmış olur. Herhangi bir durumda otistik çocuğun sadece geçersiz davranışını fark etmekle kalmamalısınız, aynı zamanda geçerli davranışı öğretmeli veya otistik çocuğun iyi davranışını övmelisiniz.
Ancak eğer davranışı çabucak değiştirmek isterseniz, bir başka taktik kullanmalısınız.
Çocuk büyütürken onları azarlamamak bizim için zordur. Bazen tehlikelerden kendilerini korumaları için onları uyarmak zorundayız. Otistik çocukların iletişim ve sosyal gelişim sorunları vardır. Kelimelerin anlamlarını, toplundaki neden-sonuç ilişkisini anlayamazlar. Onların duyumlarına göre davranışlarını değiştirmeleri çok zordur. İyi derecede konuşma diliyle iletişim kuran otistik çocukta bile bu böyledir. Yetiştirmek için bize göre iyi davranışlar kazandırmak gereklidir.
Dünyamızda çok fazla “Bunu yapma” kelimeleri vardır
“Sen beni hiç anlamıyorsun.” (×) “Hiç yapmadığını söyledin”(×)
Üsttekilerde olduğu gibi söylemek istiyoruz. Burada ilk olarak, otistik çocuğun ne anlayıp ne anlayamayacağını düşünmelisiniz. Eğer otistik bir çocuk “üzgünüm,” veya “artık bunu yapmayacağım,” diyorsa bu diyorsa, bu kelimeleri bu durumdan kaçmak için kullanıyor demektir. Demek istediğim kelimeler sadece kendilerini saklamak için birer araçtır. Dil sayesinde sosyal bağlarla sarmalanmış bir dünyada yaşıyoruz. Doğuştan kavramları anlama zorluğu çeken çocukların bunu yapması beklenemez. Otistik çocuklar sözlü dili kendi zihinlerinde görsel dile çevirerek sesleri anlarlar. Otistik çocuklar yüksek sesten son derece rahatsız olabilirler. Bir düşünsenize, “bunu yapma”, yanlış yol”, “X” gibi dönütleri tekrar tekrar gözünüzün önüne getiriyorsunuz, hem de gürültülü bir sesle. Otistik çocukları sadece ölümcül bir kazayı önlemek veya ahlaki bir yasaklama durumunda yüksek sesle uyarabilirsiniz. Nadir durumlarda yüksek sesle uyarmak onların anlamaları için etkili olacaktır.
Otistik çocuklara somut örnekler vermeliyiz ve sonra bir şeyler elde ettiklerinde onları kutlamalıyız. Dada okuluna 45 dakika yürüyerek ulaşıyor. Yolda kanal ilgisini çeker ve sık sık kanalın içine iner. Ona “kanaldan dışarı çık” deriz, “kanalın içine inme” demeyiz. Dada kanaldan çıktığında hemen onu kutlarız. Kanalın içine inmek gibi yanlış bir davranış sergileyen otistik bir çocuğa sert bir tepki vermek iyi olmaz.Tehlike yoksa sakince gözünüzle onu takip edebilir ve uygun bir zamanlamayla, “kanaldan dışarı çık,” diyebiliriz. Otistik çocukların sağdan mı, yoksa soldan mı yürüyeceklerini bilmeleri zordur. Ona “soldan yürüme,” demeyiz, “sağdan yürü,” deriz. Eğer Dada sağ tarafa geçerse onu kutlarız; “sağdan yürüyebiliyorsun, seninle gurur duyuyoruz,” deriz. Bazen Dada dış dünyanın hareketliliğini önlemek için bizim giysilerimizi veya havlularımızı boynuna dolar veya giyer. Bu Dada’yı rahatlatır. Dada’yı ara sıra onları çıkarttığında kutlarız, “Dada, onun altında görebiliyorsun. Bu seni mutlu ediyor değil mi?” . Dada yavaş yavaş onları çıkarabiliyor.
İyi Davranışta Bulunmak
Dada’ya olumsuzdan olumluya giden kelimeleri yeni gösterdik. Size onu överek nasıl kuvvetlendirdiğimizi gösterelim. Başlangıçta, onu düzenli olarak iyi davranış gösterdiğinde övmelisiniz ve daha sonraları, eğer otistik çocuk kanala inmeyi bıraktıysa, sağ taraftan yürüyorsa, bu gibi olumlu davranışları gösterdiğinde övmeyi bırakabilirsiniz. Spor antrenörleri bu tekniği kullanır. İlk zamanlar bir çok hata yapabilirsiniz. Eğer doğru zamanlamayla överseniz başarılı olursunuz, kendinizi iyi hissedersiniz ve başarıya tekrar ulaşırsınız. Başarı kazanabilmenize, antrenörünüzün sizi övmesine rağmen kendinizi garip hissedebilirsiniz. Öte taraftan eğer otistik bir çocuk öncekinde daha fazla hata yapsa bile, onu tekrar övebilirsiniz.
Neyi Kuvvetlendirebiliyorsunuz?
Mesela Matematik dersinde otistik çocuk “ben matematik yapmam,” dedi ve siz de ona uydunuz ve sonra beraber kağıttan bir ev yaptınız. Kağıt ev çok güzel oldu ve bunun için onu övdünüz. “Onu sen yaptın, bu harika oldu”. Bu yöntem yanlıştır, çünkü siz onun kaçış davranışını övmüş olursunuz. Otistik bir çocuk için günlük etkinliklerini düzenli olarak yapması çok önemlidir. Okuldaki faaliyet zamanı belirlenmiştir. Eğer zaman çizelgesinin içeriğini değiştirirseniz, otistik çocuk günlük yaşam faaliyetlerini belirleyemeyecektir.
O halde bunu nasıl yapmalıyız?
1- Odayı değiştirmeye çalışmak
2- Konuların miktarını azaltmaya çalışmak
3- Konunun niteliğini değiştirmeye çalışmak vb. gibi.
Otistik çocuklara dersten kaçmamalarını söylemek zorundasınız. Eğer otistik çocuklar bunu yapabilirlerse, onları övebilir ve sonra kağıttan ev yapmalarına izin verebilirsiniz.
İyi Davranış Geliştirmek
Eğer otistik çocuk iyi davranışa sahipse o anda onu hemen övebilirsiniz. Eğer sorun davranış ise, aynı şekilde yapabilirsiniz, söylendiği gibi. Eğer otistik çocukta istemediğiniz bir davranış varsa, bu istediğiniz davranışı kazandırabilirsiniz. Sonuçta otistik çocuklar sorunlu davranış sıklığını azaltmış olur. Herhangi bir durumda otistik çocuğun sadece geçersiz davranışını fark etmekle kalmamalısınız, aynı zamanda geçerli davranışı öğretmeli veya otistik çocuğun iyi davranışını övmelisiniz.
Ancak eğer davranışı çabucak değiştirmek isterseniz, bir başka taktik kullanmalısınız.
Boş Vakitler
Boş Zamanları Nasıl Değerlendirebilir?
Otistik insanlar boş zamanları değerlendirmede başarılı değildirler. Boş zamanları olduğunda ne yapacaklarını bilemezler, şaşırırlar. Boş zaman onları sıkıntıya sokar, çünkü ne yapmaları gerektiğini bilemezler. Tekrarlanan vücut hareketleri, sorun davranışlar vb. sık sık bu boş zamanlardan ötürü ortaya çıkar. Araştırmalar otistik insanlarda durağan günlük iki önemli nokta olduğunu söylüyor.
Bunlar ev işleri ve boş zaman. Kendilerinin becerisi ve zengin boş zaman otistik insanlar için çok önemlidir. Bunun için otistik çocuklar, çocukluklarında hazırlanmalıdır.
Ev İşi
Sadece hayatta kalmak için kendilerine bakmak değil, aynı zamanda bir ailenin bir üyesi olarak bazı roller üstlenmek onlarda da çok önemlidir. Birine yardım etme hissi, insanoğlu için gereklidir. Mesela sabahları gazeteyi getirmek, ninesine akşam yemeğinin hazır olduğunu söylemek gibi. Temizlik, bulaşık, yemek pişirme bile hayatındaki bir rol iken, bunlar otistik çocuklara gelecekteki bağımsızlıklarını getirir. Boş zamanlarda yemek yapmaktan zevk alır. Otistik çocuklarda birkaç gerek vardır.
Yemek yapma, yemek için belki amaca ve belki bir tarife sahiptir. Böylece bir fayda elde edebilirler. Deri soymada Dada’nın yardımını alıyoruz. Yumurta kırmada, pirinç yıkamada vs.
Bulaşıkta Dada emirleri algılayabiliyor ve Dada musluğu çevirmekten hoşlanır. Bu sebeple Dada bulaşık yıkamayı seviyor. Temizliğe gelince, Dada hiçbir şey yapamıyor, eğer sadece “Temizlik yap” dediysek. Ama ona nasıl yapıldığını ve temizlenecek yeri söylediğimizde, Dada temizlik yapabiliyor.
Resim Çizme
4 yaşına kadar Dada hemen hemen hiç resim çizmedi.
Dada kalem tutamazdı ve çizmek için annesinin kolunu vinç gibi kaldırırdı.Şimdilerde Dada resim çizmeyi çok seviyor. Dada her zaman kalemini ve resim defterini yanında getirir. Dada’nın pratikte hiç kelimesi yok. Annesi, Dada en azından resin yapabildiği için umutlu. Dada küçük boş bir yeri bile boyayabildiğinde annesi onu, mesela “Onu sen yaptın” gibi sözlerle övdü. Dada tren resmini, çizgilerin üzerinden geçerek annesinin yardımıyla çizdi. Zamanla Dada çizgilerin üzerinden gitmekte isteksiz olacaktı ve kendi resimlerini çizecekti. Resim hobisi Dada’yı hayatında mutlu etti ve bize de yardım etti. Çünkü doktor danışmasında sırasını beklerken, dışarıda yemeğe gittiğimizde de Dada resim yapıyor.
Boş Vakitleri Değerlendirme Yolları
1- Boş vakit etkinlikleri sadece gruplar için değildir. Otistik çocuklar bazı boş vakit etkinliklerini kendi başlarına yapmaktan hoşlanırlar. Onları boş vakitlerinde diğer çocuklarla bir şeyler yapmaya zorlamamalısınız. Çocuklar için uygun olmayan şampuan veya içki şişelerinin etiketlerini biriktirmek onlar için pek eğlenceli değildir.
2- Otistik çocuğun faydalanabileceği kolay bir şey bulmalısınız.
Örneklerden birisi de atletizmdir. Dada numara sırasına göre oynar, bu Dada’nın işini kolaylaştırır.Bunun yanında atletizm, çocukların koordineli hareket geliştirme sorununa da yardım eder. Otistik çocukların başladıklarını bırakmaması da iyi olur.
3- Vazgeçmeyin.
Dada’nın paten kayamayacağını sanıyorduk, ama ondan hoşlandı ve başardı.Zamanla Dada her şeyi deniyor.
4- Eğer Otistik çocuklar bir şeyi yapmaya devam ederlerse, ondan zevk almayı bileceklerdir. Onlara küçük parçaları adım adım vermelisiniz. Oyunda onların gelişimini fark etmek hem onları, hem de ana-babalarını mutlu eder ve otistik çocuklar zamanla zevk almaya başlarlar. Otistik çocuklara övgülerle destek vermeyi unutmayın.
5- Malzemeleri ve etkinlik türlerini değiştirmek faaliyetleri genişletir.
Mesela Dada boya malzemelerini kuru boyadan sulu boya(CG)’ya çevirdi.Bununla birlikte Dada malzemeleri zincirlere, bloklara killere kadar genişletti. Sonunda Dada elişi oynayacak kadar ilerledi. İlk yaptığı şey en çok sevdiği “tren”di.
6- Birden fazla hobiye sahip olmak.
Yetişkin otistik insanlarda yapılan araştırmalarda, boş zamanını birden fazla hobiyle geçirmenin önemi ortaya çıktı. Kendimizi düşünürsek birden çok hobiye sahip olmak hayatımızı renklendirir.
Boş Zamanları Nasıl Değerlendirebilir?
Otistik insanlar boş zamanları değerlendirmede başarılı değildirler. Boş zamanları olduğunda ne yapacaklarını bilemezler, şaşırırlar. Boş zaman onları sıkıntıya sokar, çünkü ne yapmaları gerektiğini bilemezler. Tekrarlanan vücut hareketleri, sorun davranışlar vb. sık sık bu boş zamanlardan ötürü ortaya çıkar. Araştırmalar otistik insanlarda durağan günlük iki önemli nokta olduğunu söylüyor.
Bunlar ev işleri ve boş zaman. Kendilerinin becerisi ve zengin boş zaman otistik insanlar için çok önemlidir. Bunun için otistik çocuklar, çocukluklarında hazırlanmalıdır.
Ev İşi
Sadece hayatta kalmak için kendilerine bakmak değil, aynı zamanda bir ailenin bir üyesi olarak bazı roller üstlenmek onlarda da çok önemlidir. Birine yardım etme hissi, insanoğlu için gereklidir. Mesela sabahları gazeteyi getirmek, ninesine akşam yemeğinin hazır olduğunu söylemek gibi. Temizlik, bulaşık, yemek pişirme bile hayatındaki bir rol iken, bunlar otistik çocuklara gelecekteki bağımsızlıklarını getirir. Boş zamanlarda yemek yapmaktan zevk alır. Otistik çocuklarda birkaç gerek vardır.
Yemek yapma, yemek için belki amaca ve belki bir tarife sahiptir. Böylece bir fayda elde edebilirler. Deri soymada Dada’nın yardımını alıyoruz. Yumurta kırmada, pirinç yıkamada vs.
Bulaşıkta Dada emirleri algılayabiliyor ve Dada musluğu çevirmekten hoşlanır. Bu sebeple Dada bulaşık yıkamayı seviyor. Temizliğe gelince, Dada hiçbir şey yapamıyor, eğer sadece “Temizlik yap” dediysek. Ama ona nasıl yapıldığını ve temizlenecek yeri söylediğimizde, Dada temizlik yapabiliyor.
Resim Çizme
4 yaşına kadar Dada hemen hemen hiç resim çizmedi.
Dada kalem tutamazdı ve çizmek için annesinin kolunu vinç gibi kaldırırdı.Şimdilerde Dada resim çizmeyi çok seviyor. Dada her zaman kalemini ve resim defterini yanında getirir. Dada’nın pratikte hiç kelimesi yok. Annesi, Dada en azından resin yapabildiği için umutlu. Dada küçük boş bir yeri bile boyayabildiğinde annesi onu, mesela “Onu sen yaptın” gibi sözlerle övdü. Dada tren resmini, çizgilerin üzerinden geçerek annesinin yardımıyla çizdi. Zamanla Dada çizgilerin üzerinden gitmekte isteksiz olacaktı ve kendi resimlerini çizecekti. Resim hobisi Dada’yı hayatında mutlu etti ve bize de yardım etti. Çünkü doktor danışmasında sırasını beklerken, dışarıda yemeğe gittiğimizde de Dada resim yapıyor.
Boş Vakitleri Değerlendirme Yolları
1- Boş vakit etkinlikleri sadece gruplar için değildir. Otistik çocuklar bazı boş vakit etkinliklerini kendi başlarına yapmaktan hoşlanırlar. Onları boş vakitlerinde diğer çocuklarla bir şeyler yapmaya zorlamamalısınız. Çocuklar için uygun olmayan şampuan veya içki şişelerinin etiketlerini biriktirmek onlar için pek eğlenceli değildir.
2- Otistik çocuğun faydalanabileceği kolay bir şey bulmalısınız.
Örneklerden birisi de atletizmdir. Dada numara sırasına göre oynar, bu Dada’nın işini kolaylaştırır.Bunun yanında atletizm, çocukların koordineli hareket geliştirme sorununa da yardım eder. Otistik çocukların başladıklarını bırakmaması da iyi olur.
3- Vazgeçmeyin.
Dada’nın paten kayamayacağını sanıyorduk, ama ondan hoşlandı ve başardı.Zamanla Dada her şeyi deniyor.
4- Eğer Otistik çocuklar bir şeyi yapmaya devam ederlerse, ondan zevk almayı bileceklerdir. Onlara küçük parçaları adım adım vermelisiniz. Oyunda onların gelişimini fark etmek hem onları, hem de ana-babalarını mutlu eder ve otistik çocuklar zamanla zevk almaya başlarlar. Otistik çocuklara övgülerle destek vermeyi unutmayın.
5- Malzemeleri ve etkinlik türlerini değiştirmek faaliyetleri genişletir.
Mesela Dada boya malzemelerini kuru boyadan sulu boya(CG)’ya çevirdi.Bununla birlikte Dada malzemeleri zincirlere, bloklara killere kadar genişletti. Sonunda Dada elişi oynayacak kadar ilerledi. İlk yaptığı şey en çok sevdiği “tren”di.
6- Birden fazla hobiye sahip olmak.
Yetişkin otistik insanlarda yapılan araştırmalarda, boş zamanını birden fazla hobiyle geçirmenin önemi ortaya çıktı. Kendimizi düşünürsek birden çok hobiye sahip olmak hayatımızı renklendirir.
Somut Dünya
Otistik çocukların soyut kelimeleri anlamaları zordur, çünkü onlar anlamları görüntülerden çıkarırlar. Bu yüzden otistik çocuklar somut kelimelerden farklı olarak gözleri önünde canlandıramadıkları soyut kelimeleri anlamakta zorlanırlar.
İnsan Hakları için Özel Yeni Yıl Davetiyesi
Karlı bir ocak ayı, Dada’nın öğretmeni annesine, “sizi sınav yapacağım,” dedi. Soru ise şuydu: Dada özel yeni yıl davetiyesi olarak defterinden hangisini seçerdi? “Teşekkürler”, “Hep beraber”, “Arkadaşlıkların Tazelenmesi”, “Arkadaşlar”, “Gülümseme”, “Ruh”, “Arkadaşlık”. Biraz düşündükten sonra cevabı bulduk. Ertesi gün okul açıktı. Dada’nın seçtiği kelime duvara asılmıştı, “Arkadaşlar”. Dada’nın öğretmenleri Dada’nın “Arkadaşlar”ı seçmesinden çok mutlu olmuşlardı. Öğretmenler Dada’nın günlük okul hayatında arkadaşları ile okulda olmak istediğini düşündüler Dada arkadaşlarını, öğretmenlerinin çabalarıyla hissedebiliyordu. Bu önemliydi ve bizi de mutlu etti, ama Dada’nın “Arkadaşlar ”ı seçmesi gerçeği pek yansıtmıyordu, çünkü Dada “Arkadaşlar“ı sadece resimlerdeki somut kelimeler ile gözünde canlandırabiliyordu.
Bizi İlerleten Sözler
“Mutluluğun anlamını bilmiyorum.” (Dr. Temple Grandin)
Geçen yaz konferansta öğrendiğimiz sözler bizi ilerletti. Dr. Temple Grandin hayvancılık becerileri uzmanı ve Kolorado Eyalet Üniversitesinde Hayvan Bilimleri Profesörü. O, yüksek fonksiyonlu bir otistik bir kişi. Mutluluk, barış, vb. gibi kelimeleri anlamak onun için bile zordur. Mutluluk her insanda farklı görüntülere neden olur. Bazısı borsada başarıyı görebilir, bazısı plajda uzanmayı, bazısı sevdiği müziği dinlemeyi, bazısı sıcak tatlı yemeyi, vs. Örneğin satır aralarını okumak gibi bu çeşitli görüntülerden dolayı kesin olmayan bölümleri başkalarına anlatabilirsiniz. Birbirimizle belirsiz mutluluğun paylaşımını hissedebiliriz.Çünkü kendi yaşantılarımızdan gerekli açıklamayı, durumu anlatan gerekli kelimeleri bulabiliriz. Bunu otistik insanlar yapamazlar. Otistik insanlar görüntüleri kelimelere kadar genişletemezler ama somut resimlerle kelimeleri bağdaştırabilirler.
Resimlerle Düşünme
Bu gösteriyor ki, daha somut görsel bilgiyi ve değişken kelimeleri resimlerle anlamak kolaydır. Otistik insanlar kavramlarla değil resimlerle düşünürler. Bu konu hakkında bir çok kabul görmüş fikir vardır. Biz Dada’nın resimlerle düşündüğü kanaatindeyiz. Dada her zaman aynı yoldan gitmek ister veya aynı durumda aynı şeyleri yapmak ister. Bu bize onun resimleri ezberlediğini gösterir. Hatta süpermarkete gideceğimizi söylersek, Dada süpermarkete farklı yollardan gidildiği için endişeye kapılır. Bazen Dada sanki sözlü konuşmaya anlamıyor. Dada harflerle veya resimlerle kolayca anlayabilir. Becerilerin genelleştirilmesindeki zorluğu anlıyoruz, diğer bir değişle Dada farklı durumlarda becerilerini kullanamıyor .Bu da Dada’nın bireysel, somut görsel durumlarla becerilerinin bağlantısını gösteriyor. Dada somut resimlerde “mutluluk”, “sevgi” gibi kavramları dahi düşünebiliyor.
“0” İşareti Göstermenin Anlamı
Temizlik zamanı, öğretmen otistik çocuklara “temizlik sizin sorumluluğunuz,” dedi. Bu emir bazı öğrencileri durdurdu, çünkü neye ihtiyaçları olduğunu bilmiyorlardı. Elleriyle süpürgeyi alabilirlerdi, ama sorumluluğu ellerine alamazlardı. Bu durumda, “Burada çizgiye kadar süpürmelisiniz” şeklinde bir yazı gösterebilirsiniz. Bunun gibi sırayı gösteren somut ve görsel şeylerle otistik çocuklar sorumluluk almasalar da temizliği tamamlayabilirler.
Sözlü iletişim kullanan çocuklar iyi anlayabildikleri konuşmaları yanlış anlayabiliyorlar. Onların anlamadıklarını fark etmeli ve somut görsel bilgi vermeliyiz.
Önceden, size defalarca “x” işaretini çocukların yapmaması gereken şeylere koymanızı söylüyorum ya da onlara olumsuz kelimeler ve “0” işareti ile söylemek zorundayız, diyorum. Diğer amaç bizim otistik çocuklarımızı büyütmek yollarımız için “yapamazsın”’ı kullanmazsak nasıl söyleriz? Konu hakkında somut ve olumlu düşünmeliyiz ve böylece otistik çocukların dünyasını anlayacağız.
İnsan Hakları için Özel Yeni Yıl Davetiyesi
Karlı bir ocak ayı, Dada’nın öğretmeni annesine, “sizi sınav yapacağım,” dedi. Soru ise şuydu: Dada özel yeni yıl davetiyesi olarak defterinden hangisini seçerdi? “Teşekkürler”, “Hep beraber”, “Arkadaşlıkların Tazelenmesi”, “Arkadaşlar”, “Gülümseme”, “Ruh”, “Arkadaşlık”. Biraz düşündükten sonra cevabı bulduk. Ertesi gün okul açıktı. Dada’nın seçtiği kelime duvara asılmıştı, “Arkadaşlar”. Dada’nın öğretmenleri Dada’nın “Arkadaşlar”ı seçmesinden çok mutlu olmuşlardı. Öğretmenler Dada’nın günlük okul hayatında arkadaşları ile okulda olmak istediğini düşündüler Dada arkadaşlarını, öğretmenlerinin çabalarıyla hissedebiliyordu. Bu önemliydi ve bizi de mutlu etti, ama Dada’nın “Arkadaşlar ”ı seçmesi gerçeği pek yansıtmıyordu, çünkü Dada “Arkadaşlar“ı sadece resimlerdeki somut kelimeler ile gözünde canlandırabiliyordu.
Bizi İlerleten Sözler
“Mutluluğun anlamını bilmiyorum.” (Dr. Temple Grandin)
Geçen yaz konferansta öğrendiğimiz sözler bizi ilerletti. Dr. Temple Grandin hayvancılık becerileri uzmanı ve Kolorado Eyalet Üniversitesinde Hayvan Bilimleri Profesörü. O, yüksek fonksiyonlu bir otistik bir kişi. Mutluluk, barış, vb. gibi kelimeleri anlamak onun için bile zordur. Mutluluk her insanda farklı görüntülere neden olur. Bazısı borsada başarıyı görebilir, bazısı plajda uzanmayı, bazısı sevdiği müziği dinlemeyi, bazısı sıcak tatlı yemeyi, vs. Örneğin satır aralarını okumak gibi bu çeşitli görüntülerden dolayı kesin olmayan bölümleri başkalarına anlatabilirsiniz. Birbirimizle belirsiz mutluluğun paylaşımını hissedebiliriz.Çünkü kendi yaşantılarımızdan gerekli açıklamayı, durumu anlatan gerekli kelimeleri bulabiliriz. Bunu otistik insanlar yapamazlar. Otistik insanlar görüntüleri kelimelere kadar genişletemezler ama somut resimlerle kelimeleri bağdaştırabilirler.
Resimlerle Düşünme
Bu gösteriyor ki, daha somut görsel bilgiyi ve değişken kelimeleri resimlerle anlamak kolaydır. Otistik insanlar kavramlarla değil resimlerle düşünürler. Bu konu hakkında bir çok kabul görmüş fikir vardır. Biz Dada’nın resimlerle düşündüğü kanaatindeyiz. Dada her zaman aynı yoldan gitmek ister veya aynı durumda aynı şeyleri yapmak ister. Bu bize onun resimleri ezberlediğini gösterir. Hatta süpermarkete gideceğimizi söylersek, Dada süpermarkete farklı yollardan gidildiği için endişeye kapılır. Bazen Dada sanki sözlü konuşmaya anlamıyor. Dada harflerle veya resimlerle kolayca anlayabilir. Becerilerin genelleştirilmesindeki zorluğu anlıyoruz, diğer bir değişle Dada farklı durumlarda becerilerini kullanamıyor .Bu da Dada’nın bireysel, somut görsel durumlarla becerilerinin bağlantısını gösteriyor. Dada somut resimlerde “mutluluk”, “sevgi” gibi kavramları dahi düşünebiliyor.
“0” İşareti Göstermenin Anlamı
Temizlik zamanı, öğretmen otistik çocuklara “temizlik sizin sorumluluğunuz,” dedi. Bu emir bazı öğrencileri durdurdu, çünkü neye ihtiyaçları olduğunu bilmiyorlardı. Elleriyle süpürgeyi alabilirlerdi, ama sorumluluğu ellerine alamazlardı. Bu durumda, “Burada çizgiye kadar süpürmelisiniz” şeklinde bir yazı gösterebilirsiniz. Bunun gibi sırayı gösteren somut ve görsel şeylerle otistik çocuklar sorumluluk almasalar da temizliği tamamlayabilirler.
Sözlü iletişim kullanan çocuklar iyi anlayabildikleri konuşmaları yanlış anlayabiliyorlar. Onların anlamadıklarını fark etmeli ve somut görsel bilgi vermeliyiz.
Önceden, size defalarca “x” işaretini çocukların yapmaması gereken şeylere koymanızı söylüyorum ya da onlara olumsuz kelimeler ve “0” işareti ile söylemek zorundayız, diyorum. Diğer amaç bizim otistik çocuklarımızı büyütmek yollarımız için “yapamazsın”’ı kullanmazsak nasıl söyleriz? Konu hakkında somut ve olumlu düşünmeliyiz ve böylece otistik çocukların dünyasını anlayacağız.
Günlük Yaşantıyı Geliştirme
Rutinler; günlük hayatta yaptığımız düzenli işlerdir. Günlük hayatta bir çok rutinlerimiz vardır. Mesela, kalktıktan sonra yüz yıkamak, diş fırçalamak, giyinmek. Aslında rutinler günlük hayatı şekillendirir. Otistik çocuğun yararlı rutinleri arttırmasında günlük hayatının düzenli olması etkilidir.Uygulaması zor gibi gelse de, zor değildir. Neyi, nasıl yapacağını resimlerle ve somut şeylerle otistik çocuklara öğretirseniz, yapabilirler. Eğer rutinlere bir defa alışırlarsa her zaman görevmiş gibi yapacaklardır. Rutinleri artırmak otistik çocukların önceden ne yapacaklarını bilmelerini, günlük yaşantılarının kolaylaşıp düzenlenmesini sağlayacaktır.Günlük hayat faaliyetlerinin ritmi değişmezse sorunlu davranışlar azalır ve dışarıda yeni bir işe başlamayı kolaylaştırır.
Sözlü Talimatlar Olmadan
Sabahleyin uyandıktan sonra otomatik olarak musluğu açabilir ve yüzümüzü yıkayabiliriz. Asla nasıl yüz yıkayacağımızı düşünmeyiz. Bunları “musluğu aç”, “yüzünü yıka”, “havluyu kullan” gibi, başkasının verdiği talimatlara göre yapmayız. Bu rutin değildir. Hedef talimat almadan bu işleri yapmaktır.
Küçük Adımları Unutmayın
İlk adım olarak otistik çocuğa işi öğrettiğinizde ,küçük adımları düşünmelisiniz. Mesela eğer otistik çocuğa “haydi diş fırçalayalım,” derseniz, yapmaz. Diş fırçalamak diş macununu eline almak, kapağı açmak, diş fırçasını almak, diş fırçasını dişlerin üzerine koymak, fırçayı aşağı yukarı hareket ettirmek, fırçayı aşağı-yukarı hareket ettirmek, öne arkaya fırçalamak, sağa sola fırçalamak ,musluğu kapatmak diş fırçasını yıkamak bardağa su koymak ve düzgün bir şekilde gargara yapmaktır. Otistik çocuklara adım adım ve küçük adımlarla bu yolları anlatmanız gerekir.Bazıları otistik çocuklar için kolaydır, bazıları değil. Ama övgülerle, adımları aşamalı olarak öğrenirler. Bölünmüş faaliyet süreci, kazanma duygusunu kolaylıkla verebilir ve kazanma duygusu otistik çocukların toptan kazanmalarını sağlar. Süreçlerin sözlü açıklaması, talimatlar için zordur ve otistik çocukla,r bilindiği gibi sözlü iletişim zorluğu çekerler. Bu yüzden otistik kişilerin düşünmesini resimlerle sağlayabilirsiniz. Otistik çocuklara bir seri süreçlerin sıralı resimlerini gösterebilirsiniz İlk anda işi resimlerle yapabilir. Daha sonra işi otomatik olarak yapabileceklerdir.
Otistik Çocuklar Yapacaklarını Önceden Tahmin Edebilir
İlk zamanlar okul yönetiminden Dada için, bireysel ve tüm sınıfla birlikte olamadığı normal sınıftan farklı olarak, sessiz bir odada beyaz tahta kullanmalarını istedik Daha sonra Dada normal sınıfa alıştı, normal sınıf şemasındaki açıklamaları anlamaya başladı. Sürekli zaman şeması kullanarak Dada faaliyet akışını görselleştirebiliyor. Örneğin amaca göre sınıflar, sınıf şeması v.b. gibi temel olarak zaman ve mekan ile yapılandırılmış, Dada için konforlu bir yer olmuştu. Buna ek olarak Dada’nın bir çok rutinleri vardı. Mesela hafta başındaki sabah toplantısında Dada müdürün konuşmasını duymak için okul bahçesinde dikelmek zorundaydı. Önceleri Dada’nın aklı karışt, ama sonra resimlerin ve şemaların açıklamalarıyla böyle yapması gerektiğini anladı. Müdürün konuşmasını anlayıp anlamadığını bilemiyoruz. Okuldaki sürekli etkinlik düzeni Dada’ya rutin kazandırdı. Şema yeni faaliyetleri göstermek veya plandaki değişiklikleri göstermek için faydalıdır Her bir rutini şemada tek tek görmek otistik çocukların rahatlamasını sağlar. Çünkü ne yapacaklarını bilirler.
Yemek Hizmeti ve Sınıfların Temizliği
1.Sınıfta IEP (Bireysel Eğitim Programı)nı okuyan Dada, öğle yemeğini iyi bir şekilde alabiliyor. Görerek yemek almayı öğrenmek kolaydır ve Dada diğer öğrencilerin yaptıklarını görebiliyor. Bununla birlikte, gerisi Dada’nın iştahına kalıyor. Dada evde de sofrayı kurmada başarılı. Masaya 5 tabak koymak ve çilekleri dağıtmak Dada’nın işi. Dada her bir tabağa çilekleri sırayla tek tek koyar ve en fazla olanı almak için çilekleri sayar. Temizlikte ise Dada 1. dönemde toz bezini sevmediği için süpürgeyle sadece etrafı dağıttı. 2. dönemde ise ıslak bir bezle sıraları silebiliyordu. 3.dönemde toz beziyle yerleri silebiliyordu. Silinecek alan gösterilirse, eller kullanıldığı için silmek kolaydır. Diğer taraftan süpürmede tozların nerede olduğunu anlamak zordur Dada’nın öğretmeni süpürülecek yerin etrafını bir bantla çevirerek belirledi. Dada kazandığı davranışı hissedebiliyordu ve daha sonra diğer etkinliklere de katılmak isteyecekti.
Resimli Kartı Tek Bir Defada Kullanmak
Otistik çocuklar yeni bir etkinliğe başlarken zorluk çekerler. Eğer görsel yardım alacaksak, bunu sadece önceden yapamadıkları için değil, aynı zamanda kendilerine daha evvel yapamadıklarını fark ettirmek için de kullanabilirsiniz. Dada’nın okulu kış döneminde sabahları koşu yapıyor. Dada’nın bundan hoşlanmadığını gördük ve Dada’yı koşu sahasında koşarken gösteren bir resim yaptık. Dada kartı bir kez gördü ve sonra koşuya başladı. Bu çok başarılı oldu. Bunu “sadece bir kartta” yapabildik diyoruz. Dada şemada “koşu”yu görünce sevinçle koşu sahasına çıkıyor ve diğer öğrencilerle birlikte koşuyor. Dada düzenli olarak yürüyüşle koşu yaptı, biçimsiz adımlarla, elleriyle kulaklarını tutarak, ama yine de Dada’nın koşması bizi çok duygulandırdı.
Dada ile diş fırçalarken, bana yaptığım hataları gösteriyor. Artık düzenli diş fırçalıyorum. Ben günlük yaşantımda biraz gevşek davranıyordum, ama artık örneğin yemekten sonra masayı toplamak, bulaşığı lavaboya koymak benim için güzel rutinler oldu. Çocukların yapmaları gereken şeyler büyüklerinkiyle aynıdır. Dada dakik karakteriyle beni de şekillendiriyor.
Nasıl Yardımcı Kitap Yapmalı?
Otistik çocuklarla gönüllü olarak ilgilenmek istiyorsanız, onlara sizin ve otistik çocuğunuz arasındaki iletişimin nasıl olduğunu, günlük davranışlarını, çocuğunuzun ilgisini çeken şeyleri vb. gibi bilgileri vermelisiniz.
Bu sadece gönüllü bir yardım değil, aynı zamanda sizin ve çocuğunuzun gevşemesi ve eğlenmesi içindir. Bir taşla üç kuş vurmak gibi.
Bunun için bir yardımcı kitap kullanabilirsiniz.
(AYAKO OKUDAİRA)
Nasıl Yardımcı Kitap Yapmalı?
Malzemeler: Kartpostal büyüklüğünde dosya ve kartlar, dolma kalem, gözlem formu
Aşağıdaki maddeleri doldurunuz.
1- Soyadı (Resim) Adı Okul adı/Yaşı
2- Diğerleri: Doğum günü, kan grubu, hastalıkları, ilaçları vs.
3- Ailesinin adresi, acil durumlar için onların telefon numaraları.
4- Otistik sıra dışı karakteri
5- İletişin kurma şekilleri
a- Çocuğun ifadeleri
Konuşma: Konuşma yok / Basit cümleler /Günlük konuşmada
bir sorun yok
Çocuğunuz istediklerini nasıl anlatır?
Çocuğunuz istemediklerini nasıl anlatır?
Çocuğunuzu konuşmaya nasıl katabiliyorsunuz?
Diğerleri
b- Talimatlar
İletişim araçları;orijinal jestler, kartlar yazı dili, ses dili, diğerleri
İstediklerinizi ona nasıl anlatıyorsunuz?
Yasaklamaları ona nasıl anlatıyorsunuz?
Çocuğun dikkatini çekmek istediğinizde nasıl yapıyorsunuz?
Diğerleri
(Mümkünse sırasıyla somut örnekler verin)
6- İçecekler ve yiyecekler
Sevdikleri, sevmedikleri (alerjik oldukları)
Nasıl yer? Yemek alışkanlıkları
Yemekleri seçebilir mi, seçemez mi?
Karşılaştığınız sorunlu davranışları? Nasıl başa çıkıldığı
7- Boş Vakitler
Sevdiği oyun,oyuncaklar
Heyecanını yatıştıran şeyler
Sevdiği sporlar
(Ayakkabı ve giyeceklerinin ölçüleri ve bakımları)
8- Gönüllünün yapmasını istemediğiniz şeyler
Çocuğunuzun sevmediği oyunlar veya başka şeyler
Çocuğunuzun nefret ettiği durumlar veya konumlar
9- Sorunlu davranışlarla veya alışkanlıklarla nasıl başa çıkıyorsunuz?
Sorunlu davranışa sebep olan durumlar, onun bu durumda nasıl davrandığı
(Örn:Dada sıkıldığında ellerini pantolonunun içine sokar. Lütfen onun ellerini pantolonundan çıkarıp ona oyuncak verin)
10- .Çocuğunuz paniğe kapılırsa nasıl başa çıkılır?
11- Saldırganlığıyla veya kendisine zarar vermesi halinde nasıl tepki veriyorsunuz? (Yumuşak, Orta,Sert)
Bu durumla somut olarak nasıl başa çıkıyorsunuz?
12- Tuvalette
13- Giyinirken
14- Yatılı kalması durumunda
Diş fırçalama
Banyo yapma
Yatma
15- Sabahleyin durum
Uyandırma
Diğerleri: Çocuklarınızın çoğunlukla kullandığı oyuncakları, kartları, notları, kalemleri koymanızda yarar vardır. Otistik çocuklar aynı tür zorluklara sahiptir ama, her birinin karakterleri farklıdır.Onun için çocuklarımızı dikkatlice gözlemlemeli ve üçüncü şahısların bunu anlaması için durumu anlatmalısınız.
Rutinler; günlük hayatta yaptığımız düzenli işlerdir. Günlük hayatta bir çok rutinlerimiz vardır. Mesela, kalktıktan sonra yüz yıkamak, diş fırçalamak, giyinmek. Aslında rutinler günlük hayatı şekillendirir. Otistik çocuğun yararlı rutinleri arttırmasında günlük hayatının düzenli olması etkilidir.Uygulaması zor gibi gelse de, zor değildir. Neyi, nasıl yapacağını resimlerle ve somut şeylerle otistik çocuklara öğretirseniz, yapabilirler. Eğer rutinlere bir defa alışırlarsa her zaman görevmiş gibi yapacaklardır. Rutinleri artırmak otistik çocukların önceden ne yapacaklarını bilmelerini, günlük yaşantılarının kolaylaşıp düzenlenmesini sağlayacaktır.Günlük hayat faaliyetlerinin ritmi değişmezse sorunlu davranışlar azalır ve dışarıda yeni bir işe başlamayı kolaylaştırır.
Sözlü Talimatlar Olmadan
Sabahleyin uyandıktan sonra otomatik olarak musluğu açabilir ve yüzümüzü yıkayabiliriz. Asla nasıl yüz yıkayacağımızı düşünmeyiz. Bunları “musluğu aç”, “yüzünü yıka”, “havluyu kullan” gibi, başkasının verdiği talimatlara göre yapmayız. Bu rutin değildir. Hedef talimat almadan bu işleri yapmaktır.
Küçük Adımları Unutmayın
İlk adım olarak otistik çocuğa işi öğrettiğinizde ,küçük adımları düşünmelisiniz. Mesela eğer otistik çocuğa “haydi diş fırçalayalım,” derseniz, yapmaz. Diş fırçalamak diş macununu eline almak, kapağı açmak, diş fırçasını almak, diş fırçasını dişlerin üzerine koymak, fırçayı aşağı yukarı hareket ettirmek, fırçayı aşağı-yukarı hareket ettirmek, öne arkaya fırçalamak, sağa sola fırçalamak ,musluğu kapatmak diş fırçasını yıkamak bardağa su koymak ve düzgün bir şekilde gargara yapmaktır. Otistik çocuklara adım adım ve küçük adımlarla bu yolları anlatmanız gerekir.Bazıları otistik çocuklar için kolaydır, bazıları değil. Ama övgülerle, adımları aşamalı olarak öğrenirler. Bölünmüş faaliyet süreci, kazanma duygusunu kolaylıkla verebilir ve kazanma duygusu otistik çocukların toptan kazanmalarını sağlar. Süreçlerin sözlü açıklaması, talimatlar için zordur ve otistik çocukla,r bilindiği gibi sözlü iletişim zorluğu çekerler. Bu yüzden otistik kişilerin düşünmesini resimlerle sağlayabilirsiniz. Otistik çocuklara bir seri süreçlerin sıralı resimlerini gösterebilirsiniz İlk anda işi resimlerle yapabilir. Daha sonra işi otomatik olarak yapabileceklerdir.
Otistik Çocuklar Yapacaklarını Önceden Tahmin Edebilir
İlk zamanlar okul yönetiminden Dada için, bireysel ve tüm sınıfla birlikte olamadığı normal sınıftan farklı olarak, sessiz bir odada beyaz tahta kullanmalarını istedik Daha sonra Dada normal sınıfa alıştı, normal sınıf şemasındaki açıklamaları anlamaya başladı. Sürekli zaman şeması kullanarak Dada faaliyet akışını görselleştirebiliyor. Örneğin amaca göre sınıflar, sınıf şeması v.b. gibi temel olarak zaman ve mekan ile yapılandırılmış, Dada için konforlu bir yer olmuştu. Buna ek olarak Dada’nın bir çok rutinleri vardı. Mesela hafta başındaki sabah toplantısında Dada müdürün konuşmasını duymak için okul bahçesinde dikelmek zorundaydı. Önceleri Dada’nın aklı karışt, ama sonra resimlerin ve şemaların açıklamalarıyla böyle yapması gerektiğini anladı. Müdürün konuşmasını anlayıp anlamadığını bilemiyoruz. Okuldaki sürekli etkinlik düzeni Dada’ya rutin kazandırdı. Şema yeni faaliyetleri göstermek veya plandaki değişiklikleri göstermek için faydalıdır Her bir rutini şemada tek tek görmek otistik çocukların rahatlamasını sağlar. Çünkü ne yapacaklarını bilirler.
Yemek Hizmeti ve Sınıfların Temizliği
1.Sınıfta IEP (Bireysel Eğitim Programı)nı okuyan Dada, öğle yemeğini iyi bir şekilde alabiliyor. Görerek yemek almayı öğrenmek kolaydır ve Dada diğer öğrencilerin yaptıklarını görebiliyor. Bununla birlikte, gerisi Dada’nın iştahına kalıyor. Dada evde de sofrayı kurmada başarılı. Masaya 5 tabak koymak ve çilekleri dağıtmak Dada’nın işi. Dada her bir tabağa çilekleri sırayla tek tek koyar ve en fazla olanı almak için çilekleri sayar. Temizlikte ise Dada 1. dönemde toz bezini sevmediği için süpürgeyle sadece etrafı dağıttı. 2. dönemde ise ıslak bir bezle sıraları silebiliyordu. 3.dönemde toz beziyle yerleri silebiliyordu. Silinecek alan gösterilirse, eller kullanıldığı için silmek kolaydır. Diğer taraftan süpürmede tozların nerede olduğunu anlamak zordur Dada’nın öğretmeni süpürülecek yerin etrafını bir bantla çevirerek belirledi. Dada kazandığı davranışı hissedebiliyordu ve daha sonra diğer etkinliklere de katılmak isteyecekti.
Resimli Kartı Tek Bir Defada Kullanmak
Otistik çocuklar yeni bir etkinliğe başlarken zorluk çekerler. Eğer görsel yardım alacaksak, bunu sadece önceden yapamadıkları için değil, aynı zamanda kendilerine daha evvel yapamadıklarını fark ettirmek için de kullanabilirsiniz. Dada’nın okulu kış döneminde sabahları koşu yapıyor. Dada’nın bundan hoşlanmadığını gördük ve Dada’yı koşu sahasında koşarken gösteren bir resim yaptık. Dada kartı bir kez gördü ve sonra koşuya başladı. Bu çok başarılı oldu. Bunu “sadece bir kartta” yapabildik diyoruz. Dada şemada “koşu”yu görünce sevinçle koşu sahasına çıkıyor ve diğer öğrencilerle birlikte koşuyor. Dada düzenli olarak yürüyüşle koşu yaptı, biçimsiz adımlarla, elleriyle kulaklarını tutarak, ama yine de Dada’nın koşması bizi çok duygulandırdı.
Dada ile diş fırçalarken, bana yaptığım hataları gösteriyor. Artık düzenli diş fırçalıyorum. Ben günlük yaşantımda biraz gevşek davranıyordum, ama artık örneğin yemekten sonra masayı toplamak, bulaşığı lavaboya koymak benim için güzel rutinler oldu. Çocukların yapmaları gereken şeyler büyüklerinkiyle aynıdır. Dada dakik karakteriyle beni de şekillendiriyor.
Nasıl Yardımcı Kitap Yapmalı?
Otistik çocuklarla gönüllü olarak ilgilenmek istiyorsanız, onlara sizin ve otistik çocuğunuz arasındaki iletişimin nasıl olduğunu, günlük davranışlarını, çocuğunuzun ilgisini çeken şeyleri vb. gibi bilgileri vermelisiniz.
Bu sadece gönüllü bir yardım değil, aynı zamanda sizin ve çocuğunuzun gevşemesi ve eğlenmesi içindir. Bir taşla üç kuş vurmak gibi.
Bunun için bir yardımcı kitap kullanabilirsiniz.
(AYAKO OKUDAİRA)
Nasıl Yardımcı Kitap Yapmalı?
Malzemeler: Kartpostal büyüklüğünde dosya ve kartlar, dolma kalem, gözlem formu
Aşağıdaki maddeleri doldurunuz.
1- Soyadı (Resim) Adı Okul adı/Yaşı
2- Diğerleri: Doğum günü, kan grubu, hastalıkları, ilaçları vs.
3- Ailesinin adresi, acil durumlar için onların telefon numaraları.
4- Otistik sıra dışı karakteri
5- İletişin kurma şekilleri
a- Çocuğun ifadeleri
Konuşma: Konuşma yok / Basit cümleler /Günlük konuşmada
bir sorun yok
Çocuğunuz istediklerini nasıl anlatır?
Çocuğunuz istemediklerini nasıl anlatır?
Çocuğunuzu konuşmaya nasıl katabiliyorsunuz?
Diğerleri
b- Talimatlar
İletişim araçları;orijinal jestler, kartlar yazı dili, ses dili, diğerleri
İstediklerinizi ona nasıl anlatıyorsunuz?
Yasaklamaları ona nasıl anlatıyorsunuz?
Çocuğun dikkatini çekmek istediğinizde nasıl yapıyorsunuz?
Diğerleri
(Mümkünse sırasıyla somut örnekler verin)
6- İçecekler ve yiyecekler
Sevdikleri, sevmedikleri (alerjik oldukları)
Nasıl yer? Yemek alışkanlıkları
Yemekleri seçebilir mi, seçemez mi?
Karşılaştığınız sorunlu davranışları? Nasıl başa çıkıldığı
7- Boş Vakitler
Sevdiği oyun,oyuncaklar
Heyecanını yatıştıran şeyler
Sevdiği sporlar
(Ayakkabı ve giyeceklerinin ölçüleri ve bakımları)
8- Gönüllünün yapmasını istemediğiniz şeyler
Çocuğunuzun sevmediği oyunlar veya başka şeyler
Çocuğunuzun nefret ettiği durumlar veya konumlar
9- Sorunlu davranışlarla veya alışkanlıklarla nasıl başa çıkıyorsunuz?
Sorunlu davranışa sebep olan durumlar, onun bu durumda nasıl davrandığı
(Örn:Dada sıkıldığında ellerini pantolonunun içine sokar. Lütfen onun ellerini pantolonundan çıkarıp ona oyuncak verin)
10- .Çocuğunuz paniğe kapılırsa nasıl başa çıkılır?
11- Saldırganlığıyla veya kendisine zarar vermesi halinde nasıl tepki veriyorsunuz? (Yumuşak, Orta,Sert)
Bu durumla somut olarak nasıl başa çıkıyorsunuz?
12- Tuvalette
13- Giyinirken
14- Yatılı kalması durumunda
Diş fırçalama
Banyo yapma
Yatma
15- Sabahleyin durum
Uyandırma
Diğerleri: Çocuklarınızın çoğunlukla kullandığı oyuncakları, kartları, notları, kalemleri koymanızda yarar vardır. Otistik çocuklar aynı tür zorluklara sahiptir ama, her birinin karakterleri farklıdır.Onun için çocuklarımızı dikkatlice gözlemlemeli ve üçüncü şahısların bunu anlaması için durumu anlatmalısınız.
(Otistik bir oğlu olan anne-babanın “Dada Titi Tusin” çocuklarının öğretmenlerine gönderdikleri yazılardan alınmıştır.)
Toplam 850642 ziyaretçi (1695774 klik) burdaydı!
ARTIK BU ADRESTEYİM
;
