Otistik Çocuklara Eşleme Becerisinin Öğretimi

Gelişim yetersizliği olan çocuklar, özellikle de otistik çocuklar, dikkati yöneltme ve farklı uyaranları birbirinden ayırt etme becerisinde son derece sınırlıdır. Öyle ki, onların görmediğinden ya da işitmediğinden bile kuşkulanılabilir. Bu nedenle, çocuğa belli nesnelerin adını ya da belli nesneleri isteme becerisini öğretmeden önce, bu nesneleri eşlemek ve sınıflamak öğretilmelidir. Eşleme ve sınıflama becerilerini kazanan çocuklar, farklı zamanlardaki olaylar arasındaki benzerlik ve farklılıkları yakalamada ya da aynı zamanda meydana gelen farklı olaylar arasındaki benzerlikleri ve farklılıkları yakalamada çok daha hızlı ilerleme gösterirler. Ayrıca, eşleme ve sınıflama becerilerinin öğretimi, göreli olarak kolaydır. Dolayısıyla, öğrenciler belli becerileri edindikçe öğretimden keyif almaya da başlarlar. Ancak, her zaman olduğu gibi, öğrenmede gözlenebilecek bireysel farklılıklara hazırlıklı olmak gerekir.  Eşleme becerilerinin öğretimine, temel taklit becerilerinin öğretimiyle eş zamanlı olarak başlanabileceği gibi, çocuğun özelliklerine bağlı olarak, öncelik taklide ya da eşlemeye verilebilir. Eşlemede bu ünitede yer alan becerilerin tümünde ölçütü karşılayan çocuklarda sınıflama becerilerinin öğretimine geçilebilir. Eşlemede ilerleyip de sınıflamada zorlanan çocuklarda ise, sınıflama becerilerinin öğretimi konusunda ısrarcı olmayıp, birkaç haftalık bir ara verip, bu arada diğer beceriler üzerinde çalışıp, daha sonra sınıflama becerilerine geri dönmek önerilebilir.  

Önce üç boyutlu nesneleri eşleme, daha sonra ise iki boyutlu görsel uyaranları eşleme üzerinde durulacaktır. Eşleme çalışmalarında masa üzerinde bir ya da birkaç uyaran sunulur ve bu uyaranlara örnek denir. Öğrencinin eline de bir uyaran verilir ve bu uyarana da eş denir. Eş uyaran, ya örnek uyaranın aynısıdır; ya da benzeridir. Daha sonra öğrenciye ‘Eşle' yönergesi verilir ve çocuğun eşi örneğin yanına ya da üzerine koyması beklenir. Yönergede nesnenin adından hiç söz edilmez çünkü eşleme becerilerinin öğretimi için alıcı dil becerileri önkoşul değildir; ayrıca, alıcı dil becerilerini geliştirmek gibi bir gizil amaç da güdülmez.

 Eş Üç Boyutlu Nesneleri Eşleme Eşleme öğretiminin ilk aşaması için çocuğun günlük yaşamından nesneler seçin. Örneğin; tabak, kaşık, eldiven vb. Çocuğun çok sevdiği araçları ya da oyuncakları kullanmaktan kaçınmak gerekir çünkü çocuk bunları bir kez eline alınca bırakmak istemeyebilir. Böyle durumlarda ise öğretim yapmak olanaklı olmayacaktır. Çorap, terlik, eldiven gibi çift olarak kullanılan nesneler daha da uygun olabilir. Ayrıca, tabak gibi birbirinin içine giren, külah gibi ters olarak masaya konduğunda birbirinin içine giren ve eldiven gibi birbirinin üstünde kolayca durabilen nesneler de çalışma sırasında ek avantaj sağlayacaktır. Böylece, çocuğun elindeki nesneyi nereye bırakacağını bilememesi gibi olası sorunlar önlenecektir.  Eş İki Boyutlu Nesneleri Eşleme Yukarıda anlatılan süreci aynen izleyerek, resim eşleme becerisini öğretin. Resimlerin zemin, materyal, boyut vb. özelliklerinin aynı olmasını sağlayın. Çalışmaya daha önce kullanmış olduğunuz bardağın, çorabın ve kaşığın beyaz zemin üzerine aynı renklerle yapılmış resimleriyle başlayabilirsiniz. Giderek daha farklı nesnelerin resimlerini çalışmaya dahil edebilirsiniz. Çocuğun özelliklerine bağlı olarak, en az 5x5, en fazla 10x10 santim büyüklüğünde resimler hazırlayabilirsiniz. Resimlerin kalın karton üzerine yapıştırılması ve kaplanması kullanımı kolaylaştıracaktır.     Renk ve Şekil Eşleme Yukarıdaki süreçleri izleyerek, önce ana renklerin 5x5 santim boyutlarında hazırlanmış kare kartlarıyla çalışın. Ardından da, bu renklerde üç boyutlu nesnelerle (örneğin, Lego parçaları, mandallar vb.) çalışın. Çocuklardaki renk edinim sırasını dikkate alarak, çalışmaya kırmızı ve maviyle başlamak; daha sonra yeşil ve sarıya geçmek; bunlarda ölçütler karşılandıktan sonra portakal ve moru ele almak; siyah, beyaz, kahve ve pembeyi ise en sona bırakmak önerilebilir. Şekil eşlemede 5x5 santim çapında ya da yüksekliğinde ve aynı renkte geometrik şekillerle çalışın. Çalışmaya kare ve daire ile başlayın; daha sonra üçgeni, dikdörtgeni ve baklavayı ele alın.  Üç Boyutlu Nesnelerle İki Boyutlu Temsillerini Eşleme Masaya, daha önce kullanılmış olan bir resmi koyup, çocuğun eline de bu resmin ait olduğu nesneyi vererek denemeyi başlatın. Üç boyutlu nesneleri eşlemenin birinci aşamasındaki süreci izleyerek öğretimi gerçekleştirin. Daha sonra masaya başka bir resim koyun ve çocuğa da o resmin ait olduğu nesneyi verin. Aynı süreci izleyin. Son olarak ise, masaya her iki resmi de koyun ve çocuğa resimlerden birine ait nesneyi verin. Tüm bu basamakları yukarıdaki açıklamalar doğrultusunda gerçekleştirin.  Nesneleri Sınıflarına Göre Eşleme Aynı Sınıftan Eş Olmayan Nesneleri Eşleme Bu öğretim basamağı için aynı sınıfa ait nesnelerin farklı örneklerini bulun. Örneğin; farklı boyutlarda, renklerde, şekillerde, materyallerde vb. tabaklar, kalemler, terlikler... Önceleri, birbirinden çok farklı olmayan eş olmayan nesnelerle çalışmak işinizi kolaylaştıracaktır. Örneğin, bir metal çorba kaşığı ve aynı cinsten bir metal tatlı kaşığı ya da bir bağcıklı beyaz ayakkabı ve bir cırt-cırtlı beyaz ayakkabı. Giderek nesneler arasındaki farklılıkları artırın. Örneğin, bir küçük kırmızı plastik kaşık ve bir büyük metal kaşık ya da bir kahverengi erkek ayakkabısı ve bir kırmızı kadın ayakkabısı. Bu basamakta önce aynı sınıftan eş olmayan üç boyutlu nesnelerle; daha sonra ise aynı sınıftan eş olmayan iki boyutlu resimlerle çalışılır.  Üç Boyutlu Nesnelerle Eş Olmayan İki Boyutlu Temsillerini Eşleme Bu basamakta, daha önce kullanılmış olan nesneler ve resimler kullanılır. Masanın üzerine iki farklı sınıfa ait iki resim konur. Çocuğa da bu resimlerden birinin sınıfından bir nesne verilir. Örneğin, masaya bir kırmızı kalem resmi ve bir kulpsuz mavi bardak resmi konur; çocuğa da bir sarı kalem verilir. Çocuğa ‘Eşle' denir ve ipuçları yardımıyla çocuğun kırmızı kalem resminin üzerine sarı kalemi bırakması sağlanır. Resimlerin masadaki konumları değiştirilerek ve ipuçları silikleştirilerek yeni denemeler yapılır. Çocuk 10'da 9 ipuçsuz doğru ölçütüne ulaştığında, masadaki diğer resme karşılık gelen bir nesne (örneğin, kulplu yeşil bardak) çocuğa verilir ve ‘Eşle' denir'. Aynı işlemlerle 10'da 9 ölçütü hedeflenir. Masadaki her resim için üçer yeni nesneyle daha çalışılması planlanabilir.   

Kaynak: Kırcaali – İftar Gönül, Otistik Çocukların Eğitimi, Anadolu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Gelişimsel Yetersiliği Olan Çocukların Öğretmenliği Yüksek Lisans Programı, Ders Notları, Nisan 2007, Eskişehir